Μιλώντας στα παιδιά μας για την κρίση λοιπόν, σημαίνει πρώτα απ' όλα ότι έχουμε ξεκάθαρο ότι τα διαπαιδαγωγούμε, και όπως έλεγε ο Σοβιετικός παιδαγωγός Μακάρενκο, «διαπαιδαγωγώ σημαίνει μαθαίνω κάποιον πώς να ζει».

Φυσικά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας την παιδική ηλικία, τα χαρακτηριστικά του κάθε σταδίου της. Με λίγα λόγια, προφανώς δεν είναι το ίδιο πράγμα να μιλάς σε ένα τετράχρονο με ένα δεκάχρονο ή έναν έφηβο. Αλλες δυνατότητες υπάρχουν στο να κατανοήσει τα φαινόμενα γύρω του, άλλες κοινωνικές εμπειρίες. Οσο κατεβαίνεις στην ηλικία, το παιδί προσεγγίζει τα πράγματα πρώτα πρακτικά, συναισθηματικά και συγκεκριμένα. Οσο ανεβαίνεις στην ηλικία, το παιδί προσεγγίζει τα πράγματα με μεγαλύτερη δυνατότητα αφαίρεσης, το συναίσθημα είναι πιο στέρεα θεμελιωμένο, η συνείδηση παίρνει θέση πιο άμεσα σε πολιτικά ζητήματα.

Δεν θα κουραστούμε όμως να επαναλαμβάνουμε ότι αφού στόχος της διαπαιδαγώγησης είναι να μάθουμε τα παιδιά μας πώς να ζούνε, τότε το «μιλώντας στα παιδιά μας για την κρίση» πρέπει σίγουρα να συμπληρωθεί ως εξής: «πώς πράττουμε ώστε τα παιδιά μας να αντιμετωπίζουν και να καταλαβαίνουν την κρίση ως φαινόμενο που μπορεί να αντιμετωπιστεί συλλογικά, αγωνιστικά μέσα από τους αγώνες». Μόνο σε μια τέτοια κατεύθυνση μπορεί να αντέξει κάποιος τις δυσκολίες της κρίσης, τις ματαιώσεις των παιδικών ονείρων, να βρει κουράγιο για τη συνέχεια, αλλά και κυρίως να γεμίζει τη δύσκολη καθημερινότητα με αυτό το πράγματι αναγκαίο στοιχείο της διαπαιδαγώγησης που είναι η χαρά.

Κάπως έτσι προκύπτει και άλλο ένα κρίσιμο ερώτημα το οποίο πρέπει να απαντήσουμε και απορρέει από τους σκοπούς της διαπαιδαγώγησης. Αυτό είναι το εξής: Τι θέλουμε να επιτύχουμε μιλώντας στα παιδιά μας για την κρίση; Εδώ οι απαντήσεις είναι ποικίλες. Θέλουμε τα παιδιά μας να είναι ευτυχισμένα; Να μη νιώθουν το άγχος μας; Να νιώθουν ασφάλεια; Μα μη βλέπουμε θλιμμένα τα μάτια τους; Μα μην παρουσιάζουν καταθλιπτικές τάσεις; Να μπορούν να προσαρμόζονται σε ένα δύσκολο και εχθρικό περιβάλλον;

Ποιος αγαπάει το παιδί του και δεν τα θέλει όλα αυτά άραγε;

Ομως τα παιδιά μας δε ζουν στη γυάλα. Για την κρίση πριν από μας τους έχει μιλήσει ο ίδιος ο καπιταλισμός! Τους έχουν μιλήσει οι παιδικές εκπομπές, παιδικά παιχνίδια προσομοίωσης με την επιχειρηματική δράση, που είναι άλλωστε κεντρική κατεύθυνση της ΕΕ για το σχολικό πρόγραμμα όλων των ηλικιών. Τους έχει μιλήσει το σχολείο που δεν έχει πετρέλαιο, το παιδί που δεν έχει να φάει, τους έχει μιλήσει η τηλεόραση με τις εκπομπές φιλανθρωπίας, με την προώθηση του εθελοντισμού. Τους έχει μιλήσει ο καπιταλισμός και τους λέει: Οσο μπορείς νιώσε καλά και προσαρμόσου, λυπήσου τον άλλον αλλά να ξέρεις ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Τους λέει: Μάθε να χαράζεις τον ατομικό σου δρόμο, να διαχειρίζεσαι χωρίς ενοχές και πολλές - πολλές σκέψεις τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι. Τους λέει επίσης: είναι λογικό να φοβάσαι, μάθε να διαχειρίζεσαι το φόβο σου!

Γι' αυτούς, ένας τέτοιος άνθρωπος είναι ευτυχισμένος. Ομως το θέμα είναι να μην φοβάσαι τον καπιταλισμό. Τέτοια «ευτυχία» τους την επιστρέφουμε!

Μιλώντας στα παιδιά μας με όπλο την αλήθεια, με όπλο τη δύναμη του λαού το βοηθάμε να σταθεί όρθιο όχι μόνο για το σήμερα αλλά και για το αύριο, τότε δηλαδή που θα έχει προσωπική ευθύνη να αντιμετωπίσει τη ζωή. Το παιδί που μεγαλώνει μέσα στη γυάλα, αύριο πιο δύσκολα θα σταθεί στα πόδια του απέναντι σε μια εχθρική και σάπια κοινωνία. Αρα η διαπαιδαγώγηση αφορά και την προετοιμασία για τη δράση του «αύριο».

Να μιλήσουμε στα παιδιά μας για την κρίση λοιπόν. Τι σημαίνει αυτό:

1. Να τους μιλήσουμε ανοιχτά και με όπλο την αλήθεια. Να τους μάθουμε να βλέπουν το δίκαιο και το άδικο, να μάθουν να σκέφτονται με αυτό το κριτήριο. Τα παιδιά ούτως ή άλλως σκέφτονται με όρους «καλού και κακού», επιζητούν τη δικαιοσύνη - το βλέπουμε ακόμη και στα παιχνίδια τους - καταδικάζουν το άδικο. Αρα η διαμόρφωση από νωρίς θετικών ή αρνητικών στάσεων απέναντι στις αξίες που η ίδια η ταξική κοινωνία διαμορφώνει είναι αναγκαία. Ας τους μάθουμε πόσο άδικο είναι οι πολύ πλούσιοι να γίνονται όλο και πιο πλούσιοι χωρίς καν καλά καλά να δουλεύουν ενώ οι πολλοί που δουλεύουν να δυσκολεύονται τόσο να τα βγάλουν πέρα, πόσο άδικο είναι οι πλούσιοι ακόμη και να κάνουν πολέμους για τα κέρδη τους, πόσο δίκαιο είναι όλα τα παιδιά και όχι μόνο λίγα να έχουν φαγητό και ζέστη στο σπίτι και στο σχολείο τους, να έχουν παιχνίδια, να μπορούν να πάνε με τους γονείς τους σε μια παιδική θεατρική παράσταση.

2. Ειδικά τα μεγαλύτερα παιδιά πρέπει σταδιακά να γνωρίζουν τα έσοδα και τα έξοδα της οικογένειάς τους. Να κατανοήσουν τις ανάγκες και τις προτεραιότητες της οικογένειας, την αλλαγή που αναγκαστικά συμβαίνει σε αυτές. Ας εξηγήσουμε με αυτοπεποίθηση και χωρίς ενοχές στα παιδιά μας τι μπορούμε να προσφέρουμε και τι όχι, με τη σιγουριά ότι τα παιδιά καμιά φορά κατανοούν και προσαρμόζονται ευκολότερα από ό,τι περιμένουμε.

3. Τα μικρά παιδιά ανταποκρίνονται με συγκεκριμένα χειροπιαστά παραδείγματα. Ας ξεκινήσουμε από το παιχνίδι τους για να τους δείξουμε πόσο πιο εύκολα μια ομάδα από 2-3 παιδάκια μαζί μπορεί να φτιάξει ένα δύσκολο παζλ ή μια δύσκολη κατασκευή αν συνεργάζεται καλά, σε σχέση με ένα παιδάκι μοναχό του. Ας φτάσουμε με αυτή τη λογική να τους μιλήσουμε για τους χαλυβουργούς, για τη δύναμη του συλλογικού αγώνα. Διαβάστε μαζί τους βιβλία, δείτε μαζί τους ταινίες που εξυμνούν το σύνθημα «ΟΛΟΙ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ»!

4. Να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας, με λόγια και πράξεις, στην κοινωνική αλληλεγγύη, όχι με τη λογική της φιλανθρωπίας ή του εθελοντισμού, αλλά από τη σκοπιά της διεκδίκησης. Να τους μάθουμε ότι αν σε μια οικογένεια της γειτονιάς κοπεί το ρεύμα, αυτό μπορεί να γίνει υπόθεση όλης της γειτονιάς, όχι μόνο για να συμπαρασταθεί αλλά και για να διεκδικήσει αυτά που όλοι δικαιούνται να έχουν.

5. Να δώσουμε ελπίδα στα παιδιά μας. Οι λαοί έχουν τη δύναμη. Η ιστορία είναι ο καλύτερος αφηγητής παραμυθιών. Ετσι κι αλλιώς ακούνε από πολύ νωρίς στα σχολεία τους, από το νηπιαγωγείο ακόμη για την Ελληνική Επανάσταση, για την Κατοχή, για το Πολυτεχνείο, αλλά αρκετές φορές τουλάχιστον ρηχά ή και διαστρεβλωμένα. Ας τους τα δείξουμε εμείς όλα αυτά από τη σκοπιά του πόσο μεγάλα και σπουδαία πράγματα μπορεί να καταφέρει ο λαός όταν είναι ενωμένος και αποφασισμένος.

Γνωρίζουμε ότι το να μιλήσεις στα παιδιά σου για την κρίση απαιτεί χρόνο, νηφαλιότητα, ίσως και κουράγιο για να μπορέσεις με ηρεμία να εξηγήσεις ό,τι μπορεί το παιδί να καταλάβει και ό,τι μπορείς εσύ να του εξηγήσεις.

6. Για το παιδί όμως, γονιός δεν είσαι μόνο στην άμεση σχέση μαζί του, τη στιγμή που μιλάς μαζί του, που το συμβουλεύεις. Το παιδί διαπαιδαγωγείται σε κάθε στιγμή από μας και κυρίως είναι μόνιμος παρατηρητής, θα έλεγα και κριτής, όχι μόνο των λόγων αλλά και των πράξεών μας. Ας οργανώσουμε λοιπόν έτσι τη δική μας ζωή και τη ζωή του παιδιού μας ώστε από παντού να απορρέει η σημασία της συλλογικής δράσης. Αυτό είναι ακόμη πιο δύσκολο, αλλά και ταυτόχρονα ακόμη πιο απαραίτητο για τη νέα γυναίκα. Γενικά, τα παιδιά έχουν αρκετά ευαίσθητες κεραίες από νωρίς για να καταλάβουν ότι ο μπαμπάς και η μαμά βάζουν και αυτοί το μικρό τους λιθαράκι για «να καλυτερεύσει ο κόσμος», να γίνει πιο δίκαιος. Η σχετική έλλειψη ελεύθερου χρόνου πρέπει να αντιμετωπιστεί συλλογικά, συντροφικά και οργανωμένα. Τα νέα ζευγάρια να συνεργαστούμε καλύτερα μεταξύ μας για την ανατροφή των παιδιών. Να αναπτύξουμε μορφές αλληλεγγύης μεταξύ μας και με τα νέα ζευγάρια που είναι γύρω μας, για να υπάρχει ελεύθερος, έστω λίγος, χρόνος στον αγώνα.

Κακά τα ψέματα. Εμείς που είμαστε νέοι γονείς μπορεί να έχουμε ζήσει πιο άνετα παιδικά χρόνια, οπότε χρειάζεται προσπάθεια και να καταλάβουμε τι γίνεται και να προσανατολιστούμε στο νέο τοπίο. Να φανούμε δυνατοί, να ξεπεράσουμε την όποια απογοήτευση, να ξαναδούμε τη σχέση μας με το συλλογικό αγώνα. Αυτό είναι και το καλύτερο παράδειγμα για τα παιδιά μας.