Σε μια περίοδο που όλα τα στοιχεία και η διεθνής εμπειρία συγκλίνουν υπέρ της επιδείνωσης του προβλήματος της τοξικοεξάρτησης στη χώρα μας, γίνεται πιο έντονη η απαίτηση για τη λήψη μέτρων ριζικής αντιμετώπισης του προβλήματος. Αντί όμως να προωθηθούν μέτρα ουσιαστικής βοήθειας σε χρήστες, απεξαρτημένους και στις οικογένειές τους, η κυβέρνηση (όπως και οι προηγούμενες) κινείται στη λογική της διαχείρισης του προβλήματος, «προσφέροντας» υποκατάστατα ζωής και δικαιωμάτων. Ετσι, προσανατολίζεται στη συνταγογράφηση υποκατάστατων από ιδιώτες γιατρούς και σε υποκατάστατα της ανεργίας («κοινωνικές επιχειρήσεις») αντί για μόνιμη και σταθερή δουλειά ως βασικό στοιχείο της κοινωνικής επανένταξης. Στο δικαίωμα για μόρφωση και εκπαίδευση απαντάει με το υποκατάστατο της κατάρτισης. Υποκαθιστά το δικαίωμα για θεραπεία και απεξάρτηση με συντήρηση και την ανάγκη πρόληψης με μια τυπική... ενημέρωση.
Στις 6 Ιούλη πραγματοποιήθηκε διυπουργική συνάντηση - υπό τον πρωθυπουργό - για το θέμα των ναρκωτικών, όπου ανακοινώθηκαν με ασάφεια «δράσεις και πρωτοβουλίες» που αφήνουν πολλά ερωτήματα και εύλογες ανησυχίες.
Η κυβέρνηση είναι προσανατολισμένη στην «ανάγκη εκμηδενισμού της λίστας αναμονής στα προγράμματα υποκατάστασης». Οι λίστες αναμονής των προγραμμάτων μεθαδόνης - που με ευθύνη της πολιτικής των εκάστοτε κυβερνήσεων αφέθηκαν να διογκωθούν για να χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια επικοινωνιακά και να αποπροσανατολίσουν από την ουσία του προβλήματος των εξαρτήσεων - επιστρατεύονται τώρα ως το κύριο επιχείρημα για να ανοίξουν οι πόρτες στην εμπορευματοποίηση και εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου με την εισχώρηση ιδιωτών και στο χώρο της τοξικοεξάρτησης. Είναι φανερό (εξάλλου αποτελεί και παλαιότερη πρόταση πολλών στελεχών του ΠΑΣΟΚ και του σημερινού πρωθυπουργού) ότι αυτό που επιδιώκεται σε πρώτη φάση είναι η είσοδος, από την πίσω πόρτα, του ιδιωτικού τομέα στη φαρμακευτική υποκατάσταση, είτε με την αδειοδότηση λειτουργίας ιδιωτικών κλινικών, είτε με τη δυνατότητα συνταγογράφησης από ιδιώτη γιατρό.
Ενδεικτικά αναφέρουμε μόνο μερικές από τις αρμοδιότητες - όπως εξαγγέλθηκαν μετά τη διυπουργική συνάντηση - που αναλαμβάνουν τα δέκα υπουργεία :
«Νέες θέσεις θεραπείας όλων των θεραπευτικών προσεγγίσεων ανάλογα με τη ζήτηση με τελικό στόχο την κάλυψη των αναγκών σε τοπικό επίπεδο», αναλαμβάνει το υπουργείο Υγείας. Είναι απαραίτητο και απαίτηση πολλών χρόνων, σε κάθε νομό να υπάρχει τουλάχιστον ένα «στεγνό» πρόγραμμα απεξάρτησης. Να θυμίσουμε ότι η έλλειψη δομών, συμβουλευτικών σταθμών και η απουσία ουσιαστικής ενημέρωσης έχουν οδηγήσει χιλιάδες οικογένειες να πουλήσουν το βιος τους, σε μια προσπάθεια να σώσουν το παιδί τους, πέφτοντας στα νύχια ιδιωτών που προσφέρουν - σε παράνομες κλινικές - αποτοξίνωση (όχι απεξάρτηση) και αμφιβόλου ποιότητας, ασφάλειας και αποτελεσματικότητας υπηρεσίες. Τη στιγμή που πολύς λόγος γίνεται για την τεράστια λίστα αναμονής στα προγράμματα του ΟΚΑΝΑ άρα, σύμφωνα με τους κυβερνώντες, για τη ...μεγάλη ζήτηση των προγραμμάτων αυτών, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς προς ποια προγράμματα θα γείρει η χρηματοδότηση. Να σημειωθεί ότι το προσχηματικό «ανάλογα με τη ζήτηση καλύπτουμε ανάγκες» έχει ως αποτέλεσμα σε περιοχές και νομούς ολόκληρους, όπως Κατερίνη, Κέρκυρα, Πρέβεζα, Αγρίνιο, Λαμία, Λιβαδειά, Χαλκίδα, να υπάρχουν αποκλειστικά και μόνο προγράμματα χορήγησης υποκατάστατων και ούτε ένα «στεγνό» πρόγραμμα απεξάρτησης. Τώρα με το πρόσχημα της «μεγάλης ζήτησης» και της «μεγάλης λίστας» μένει να μπουν στο χώρο της τοξικοεξάρτησης και ιδιώτες γιατροί που θα συνταγογραφούν μεθαδόνη ή ιδιωτικές κλινικές ...«ταχείας αποτοξίνωσης» που θα λειτουργούν πλέον νόμιμα (κάποιοι από αυτούς βρέθηκαν ανυπόμονοι στο Ιλιον να κόβουν βόλτες μέχρι να τελειώσει η διυπουργική συνάντηση).
«Αμεση εισαγωγή των εξαρτημένων σε προγράμματα κατάρτισης του ΟΑΕΔ και στις σχολές μαθητείας. Δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων από εξαρτημένα ή σταθεροποιημένα στο πρόγραμμα υποκατάστασης άτομα» (υπουργείο Εργασίας). Υποτίθεται ότι τα παραπάνω έρχονται να παρουσιαστούν ως δράσεις για την κοινωνική επανένταξη των απεξαρτημένων. Μαρτυρούν την απουσία θεσμοθέτησης μέτρων που θα εγγυώνται την πλήρη κοινωνική επανένταξη των απεξαρτημένων, εξασφαλίζοντάς τους εκπαίδευση και δουλειά. Αντ' αυτού, η κυβέρνηση απαντάει και εδώ με υποκατάστατα. Αντί για εκπαίδευση δίνει κατάρτιση, αντί για μόνιμη και σταθερή δουλειά με δικαιώματα δίνει μοντέλα διαχείρισης της ανεργίας. Ετσι, όμως, ναρκοθετείται η ίδια η απεξάρτηση. Γιατί η κοινωνική επανένταξη απαιτεί ψυχολογική στήριξη του θεραπευόμενου, εξάλειψη του κοινωνικού ρατσισμού, εξάλειψη του ποινικού φακέλου που δεν τους επιτρέπει να βρουν δουλειά...
«Ενίσχυση της έρευνας και αξιολόγηση όλων των επιμέρους δράσεων όλων των φορέων - Σχέση κόστους - οφέλους» (υπουργείο Υγείας). Η έρευνα και η δράση κατά των ναρκωτικών θα αξιολογείται πάνω στη σχέση κόστους - οφέλους... Πόσο κοστίζει η ανθρώπινη ζωή και αν συμφέρει να κερδίζεται.
Το υπουργείο Δικαιοσύνης αναλαμβάνει τη «δημιουργία θεραπευτικών προγραμμάτων στις φυλακές και για χορήγηση υποκατάστατων»... Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη πρόταση. Η ταξικότητα της Δικαιοσύνης αποκαλύπτεται διαρκώς όταν στέλνει στη φυλακή απεξαρτημένους επειδή έκλεψαν μια τσάντα ή ένα μπουφάν όσο βρίσκονταν στη χρήση, καταδικάζει σε βαριές ποινές φτωχά εξαρτημένα «βαποράκια» και τη βγάζουν καθαρή εύποροι και στυγνοί έμποροι ναρκωτικών επειδή δηλώνουν «εξαρτημένοι χρήστες». Η εισαγωγή υποκατάστατων και μέσα στις φυλακές στηρίζεται στη βασική φιλοσοφία της ΕΕ για την τοξικομανία. Στόχο έχει τη θεσμοθέτηση ενός κοινωνικού περιθωρίου, που θα συντηρείται με τη χρήση νόμιμων ουσιών, εμποδίζοντας χιλιάδες κρατούμενους (σχεδόν το 50% των φυλακισμένων αφορούν σε υποθέσεις που σχετίζονται με ναρκωτικά και η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι χρήστες παράνομων ουσιών) να απεξαρτηθούν. Ηδη μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού, σε αντίξοες συνθήκες, λειτουργούν «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, που παρά τις δυσκολίες έχουν να επιδείξουν σημαντικά αποτελέσματα. Να υπενθυμίσουμε ότι: Η μεθαδόνη - όπως και η βουπρενορφίνη - δε θεραπεύει, αλλά συντηρεί. Προκαλεί εξάρτηση όπως και η ηρωίνη. Καλύπτει μόνο τους χρήστες ηρωίνης, δηλαδή ένα ποσοστό μικρότερο του 20%, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των εξαρτημένων κάνει παράλληλα χρήση δύο ή περισσότερων ουσιών.
«Συνεργασία αστυνομικών αρχών με τα προγράμματα δουλειάς στο δρόμο (streetwork) προκειμένου να περιοριστούν τα μέτρα καταστολής και να ευαισθητοποιούνται οι χρήστες να εντάσσονται σε θεραπευτικά προγράμματα», είναι αρμοδιότητα του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Τα ερωτήματα και οι ανησυχίες που γεννάει η συγκεκριμένη πρόταση είναι πολλά. Πώς ένας χρήστης θα ανοιχτεί και θα αφήσει να τον πλησιάσουν οι εργαζόμενοι στα προγράμματα «Δουλειά στο δρόμο» όταν δίπλα τους θα υπάρχει και η Αστυνομία; Τέτοιου είδους κινήσεις μόνο αρνητικά αποτελέσματα μπορούν να έχουν για το τεράστιας σημασίας έργο της «Δουλειάς στο δρόμο».
Την «ενίσχυση της περιφρούρησης γύρω από τις Μονάδες του ΟΚΑΝΑ, ώστε να προλαμβάνεται η δημιουργία εστιών μικρο-παραβατικότητας και κοινωνικής όχλησης» αναλαμβάνει το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Το πρόβλημα που προκαλείται έξω από τις μονάδες του ΟΚΑΝΑ δε λύνεται με κατασταλτικά μέτρα. Είναι η φύση και οι χαμηλές προδιαγραφές των προγραμμάτων αυτών που οδηγούν στη δημιουργία πιάτσας και διακίνησης ναρκωτικών ουσιών γύρω από τις μονάδες. Το θέμα δεν είναι να κρυφτεί το πρόβλημα και να μεταφερθεί σε κάποια άλλη περιοχή ή να τιμωρηθούν οι άνθρωποι που συμμετέχουν στα συγκεκριμένα προγράμματα.
«Ενημέρωση και προβολή θεμάτων που σχετίζονται με την πρόληψη μέσα από τα δημόσια Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Πολιτιστικές και αθλητικές δράσεις για την ουσιαστική και συμβολική ενίσχυση της πρόληψης, της θεραπείας και της κοινωνικής επανένταξης», αναλαμβάνει το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού. Για άλλη μια φορά η πρόληψη ταυτίζεται με την ενημέρωση και με αποσπασματικές δράσεις. Πρόκειται για συνειδητή πολιτική επιλογή, προκειμένου να αποσιωπηθεί ότι πρόληψη - κοινωνική επανένταξη σημαίνει ουσιαστικά μέτρα για ζωή με δικαιώματα στην Υγεία, στην Παιδεία, στην εργασία, στον πολιτισμό, στον αθλητισμό.
Ελένη ΤΖΙΒΡΑ