Απ' τις γλαφυρές εικόνες των εκδρομών στις πρώτες δεκαετίες του δημόσιου σχολείου, με τα μαθητόπαιδα να τρέχουν στα ελεύθερα τότε πάρκα των μεγάλων αστικών κέντρων, μέχρι σήμερα, έχει πέσει πολύ νερό στο μύλο.
Τώρα πια οι εκδρομές παρακολουθούν στενά το γενικότερο σχεδιασμό για την ανάπτυξη του τουριστικού κεφαλαίου, και όχι μόνο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, αλλά και τους στόχους του αστικού σχολείου. Εχουν προσλάβει μια σειρά από βαριά επίθετα, όπως πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και προσφάτως επαγγελματικής αγωγής(!;). Συχνά, σε εκδρομές καταλήγουν και μια σειρά από πολιτικές καμπάνιες διαφώτισης της ΕΕ, όπως έγινε και φέτος με το project «20 χρόνια ΕΕ. Τι κερδίσαμε; Τι χάσαμε;». Είναι όλοι αυτοί οι επιθετικοί προσδιορισμοί διακοσμητικοί ή κρύβουν στα σπλάχνα τους μια πιο σοβαρή μεθόδευση;
Οι εκδρομές ξεκινούν από το νηπιαγωγείο και φτάνουν έως και το Λύκειο και είναι μια σημαντική πηγή κερδών για τα τουριστικά γραφεία. Το γεγονός ότι το υπουργείο Παιδείας έχει κάνει μνημόνια συνεργασίας με εκπαιδευτικούς ομίλους και με τουριστικά γραφεία για την προώθησή τους το αποδεικνύει. Το πιο πρόσφατο μνημόνιο με το Σύνδεσμο των εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων είχε τίτλο «Πάμε Ελλάδα / Schools, let's go to Greece!» και πραγματοποιήθηκε ενώ προβλεπόταν μείωση κατά 20% των μαθητών - πελατών (150.000, από 180.000 που ήταν πέρυσι). «Πρέπει να φέρουμε τους μαθητές του εξωτερικού στην Ελλάδα», είχε σημειωθεί τότε και παρότρυναν την τοπική διοίκηση να προχωρήσει σε στοχευμένες δράσεις, σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία, ανάδειξης του τόπου τους. Κάπως έτσι ιδιοκτήτης μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων στην Πύλο περιόδευε στα σχολεία της Καλαμάτας για να συνεργαστούν εκπαιδευτικοί και μαθητές για την ανάπτυξη του τόπου τους, την ανάπτυξη δηλαδή των δικών του κερδών. Παράλληλα καλούσαν και τους Ελληνες μαθητές να βοηθήσουν στην προσέλκυση σχολείων από χώρες όπως η Ρωσία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία για να επιλέξουν τη χώρα μας ως χειμερινό προορισμό, βάσει κοινών πολιτιστικών και θρησκευτικών στοιχείων!
Πέρα από το στοιχείο της κερδοφορίας υπάρχει και το ζήτημα του εκπαιδευτικού τους περιεχομένου.
Σύμφωνα με τη νέα εγκύκλιο του υπουργείου Παιδείας ΦΕΚ 2769/2011, το ποσοστό που απαιτείται για την πραγματοποίηση μιας εκδρομής μειώνεται από το 75% των μαθητών στο 70%. Οι εκδρομές μπορούν να φτάνουν και τις 7 μέρες και η περίοδος διεξαγωγής τους διευρύνεται. Επίσης, καταργούνται οι πολλές πολυήμερες εκδρομές ψυχαγωγίας και δομούνται πιο συγκεκριμένα οι νέου τύπου εκδρομές, για τις οποίες δίνονται και σοβαρά κίνητρα υλοποίησης:
1) Γι' αυτές τις εκδρομές δεν απαιτείται η συμμετοχή του 70% της τάξης παρά μόνο 15 παιδιά (που θα καταβάλλουν ποσά από 100 έως 700 ευρώ)! Μπορεί να είναι και διατμηματικές ή και διασχολικές.
2) Βεβαίως, η διαθεσιμότητα και η ενεργή συμμετοχή των «καινοτόμων» εκπαιδευτικών θα τους αποδώσει και καλό προφίλ για την περίφημη «αξιολόγηση».
3) Δεν απαιτείται συγκεκριμένη ύλη, αρκεί να αποθεώνεται η λεγόμενη διαθεματικότητα, βιωματική μάθηση και αυτά διά μέσου της παιδαγωγικής ελευθερίας, στην οποία τόσο πολύ έχουν επενδύσει και οι δυνάμεις του οπορτουνισμού στην εκπαίδευση αλλά και το δόγμα του «νέου σχολείου».
4) Για τη διευκόλυνση αυτών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων - εκδρομών δημιουργείται από φέτος υποχρεωτικά μια βάση δεδομένων που θα περιλαμβάνει και αξιολόγηση του «πακέτου» (βλ. δωρεάν διαφήμιση για το τουριστικό γραφείο). Αυτή η βάση δεδομένων θα ενημερώνεται με όλες τις εκδρομές, προκειμένου να διευκολύνονται οι επόμενοι. Χαρακτηριστική επιμέλεια δείχνει, π.χ., ένα Λύκειο στα Σπάτα, όπου δίπλα σε εθελοντικές και πράσινες πολιτικές ανάπτυξης, ο διευθυντής διαφημίζει - αξιολογεί και τα εκδρομικά πακέτα που υλοποίησε!
Τα παραδείγματα των εκδρομών αυτών πολλά: Πέρυσι ο ΣΚΑϊ μαζί με την αμερικάνικη πρεσβεία, προωθώντας το όραμα του εθελοντισμού, έπαιρνε μαθητές Λυκείου στην Καλλιθέα για να καθαρίσουν ακτές. Φέτος, παιδιά Γυμνασίου, στο πλαίσιο του μαθήματος της Τεχνολογίας, επισκέπτονται βιομηχανικό χώρο για να συζητήσουν με το διευθυντή προσωπικού «πώς πρέπει να είναι ο σύγχρονος εργαζόμενος». Δύο χρόνια τώρα στο Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού υλοποιείται έκθεση με τίτλο «Το «Click... στην Ιστορία» για δημοτικά σχολεία, και διαφημίζεται η αξιοπιστία της «Vodafone» και η ψηφιακή γνώση κ.ο.κ.
Τελικός στόχος αυτών των προγραμμάτων - εκδρομών είναι οι νέοι άνθρωποι! Χρόνια τώρα οι τουριστικοί πράκτορες έχουν αλώσει τα σχολεία και έχουν σφιχταγκαλιάσει τις μαθητικές κοινότητες. Ξεχωρίζουν κάποιους λίγους μαθητές που γίνονται οι «δικοί τους άνθρωποι». Και εδώ δεν εννοούμε μόνο τις οικονομικές συναλλαγές μαθητών κάτω από το τραπέζι για ίδιον όφελος, αλλά και όλες εκείνες τις «αθώες δράσεις» των μαθητών που πουλάνε ημερολόγια και χειροτεχνίες για να μαζέψουν χρήματα για εκδρομές. Εξάλλου, η λογική της νεανικής επιχειρηματικότητας διαπνέει το σύνολο του αστικού σχολείου που μαθαίνει τους νέους ανθρώπους ότι αν έχουν καινοτόμες και έξυπνες ιδέες, αν είναι αρκετά ανταγωνιστικοί προς όλους του υπόλοιπους συμμαθητές τους, μπορούν να κάνουν τα πάντα, ακόμα και να σπάσουν τους ταξικούς φραγμούς! Οποιος δεν το κατορθώσει, απλά δεν προσπάθησε πολύ...
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το 2010 εκπόνησε έκθεση με θέμα «Νεολαία σε κίνηση». Προβληματίζονται πώς «θα δώσουν κίνητρα στους νέους ανθρώπους, να είναι πιο κινητικοί αύριο ως εργαζόμενοι, κατά τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας», γι' αυτό ξεκινούν σήμερα με τους μαθητές και τα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών (comenius).
Εκπαιδεύονται έτσι να είναι δημιουργοί του προσωπικού τους portfolio, κάτι που ξανασυναντήσαμε ως βασικό σύνθημα στην προπαγάνδιση του νέου, διαφοροποιημένου, «μαθητοκεντρικού», ελκυστικού σχολείου. Καθιερώνουν την ατομική επιλεκτική διάσταση της εκπαίδευσης, τη διά βίου μάθηση.
Βέβαια, υπάρχει η λογική του καρότου και του μαστιγίου. Πάνω στην ανάγκη των νέων ανθρώπων για ψυχαγωγία πατούν συχνά όλοι όσοι θέλουν να ξεμπερδεύουν με τις κινητοποιήσεις των μαθητών, αφού μπαίνει η απειλή «αν κάνετε κατάληψη ξεχάστε την εκδρομή».
Αναπαράγεται έτσι μέσα στο σχολείο ένας κοσμοπολιτισμός που θέλει με νύχια και με δόντια να ξεκόψει τα νιάτα από την ταξική τους καταγωγή. Είναι μια έντεχνη λοβοτομή. Οι γονείς μπορεί να παλεύουν για το μεροκάματο, όμως τα παιδιά τους, χάρη στην «καλή πολιτική» της κυβέρνησης και της ΕΕ, μπορούν «να ξεγελάσουν την τύχη τους». Στο παραπάνω παράδειγμα με τον επιχειρηματία της Πύλου, ο μαθητής - που μπορεί να είναι παιδί ενός ξενοδοχοϋπαλλήλου των 400 ευρώ - καλείται να ταυτίσει το μέλλον του με την ανάπτυξη αυτού που του στερεί το μέλλον του. Οι μαθητές μπορούν να επισκεφτούν τους ακριβούς ελληνικούς και ξένους προορισμούς, διαμένοντας σε λουξ ξενοδοχεία, χωρίς να μαθαίνουν τίποτα για όσα κρύβονται πίσω από τη βιτρίνα, την Ιστορία αλλά και την πραγματική ζωή. Βλέπουν τα σπουδαία επιτεύγματα της ανθρωπότητας, χωρίς ποτέ να μαθαίνουν ότι όλος αυτός ο πολιτισμός είναι δημιούργημα των λαών. Φτιάχνεται έτσι μια πολύτιμη ανάμνηση, που θα ταΐζει αυταπάτες για πολύ καιρό. Ο καπιταλισμός είναι καλός, δίνει σ' όλους ευκαιρίες!
Οι νέοι έχουν ανάγκη από την εκδρομή που θα τους προσφέρει γνώση, αλλά και ξεγνοιασιά, χωρίς οικονομική επιβάρυνση. Θα τους δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζουν την Ιστορία και τον πολιτισμό άλλων λαών. Εκδρομές που θα συμβάλλουν στην κοινωνικοποίησή τους. Η απλή διασκέδαση, επίσης, δεν πρέπει να ποινικοποιείται ή να μετατρέπεται σε απλή εκτόνωση. Αντίθετα, πρέπει να αναβαθμίζεται στο πλαίσιο ενός ελεύθερου και δημιουργικού χρόνου, μέσα και έξω από το σχολείο. Πρέπει, επίσης, να γίνονται με ασφαλή τρόπο, και εδώ το κίνημα έχει επεξεργασμένη θέση για τις δωρεάν και δημόσιες μετακινήσεις των μαθητών, που θα βάζουν στο περιθώριο το εμπορικό κέρδος. Πάνω απ' όλα όμως πρέπει το κίνημα με την παρέμβασή του να απαιτήσει ένα άλλο σχολείο, που δε θα προωθεί τις αρχές της ανταγωνιστικότητας και τις αρχές - αξίες των αστών στα παιδιά των εργατών, ή τις δεξιότητες - εργαλεία της εργασιακής περιπλάνησης (βλ. ηλεκτρονικούς υπολογιστές και γλωσσομάθεια). Συστατικό στοιχείο του θα είναι οι καλές εκδρομές. Απαιτείται, επομένως, μια άλλη κοινωνία που να έχει ανάγκη και να μπορεί να θεμελιώσει το ενιαίο 12χρονο σχολείο της κοινωνικής προόδου, της ολόπλευρης μάθησης, στηριγμένο στη συλλογικότητα και την επιστημονική αλήθεια.
Γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουμε να μπούμε ασπίδα στον εκμαυλισμό των νεανικών συνειδήσεων και να ανοίξουμε ανειρήνευτη μάχη με όπλο μας τις αξίες και τα ιδανικά της εργατικής τάξης.
Κανέλλας ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ*